„Nastolatki a substancje psychoaktywne – czyli dlaczego młodych ludzi kręci chemia?”
Często pewnie zastanawiamy się, co takiego dzieje się w młodym człowieku, iż decyduje się sięgnąć po narkotyki, czy też spożywać alkohol w dużych ilościach? Co tutaj ma największy wpływ? Sytuacja rodzinna, naciski ze strony grupy rówieśniczej, czy chęć udowodnienia sobie, iż już na pewno jest się dorosłym?, czy może jeszcze inne czynniki, o których istnieniu nie bardzo mamy pojęcie? Pośród czynników ryzyka, które mogą mieć znaczący wpływ na raczej doraźne używanie substancji (Young people and drugs. Care and Treatment, Council of Europe ; Pompidou Group, 2007) autorzy wymieniają następujące czynniki ryzyka:
- Biologiczne:
- genetyczne
- konstytucjonalne
- Psychologiczne i behawioralne
- procesy wewnętrzne
- style interpersonalne, interakcyjne
- Społeczne i środowiskowe
- interakcje w rodzinie
- interakcje w grupie rówieśniczej
- interakcje w obrębie społeczności
Po przeanalizowaniu czynników ryzyka badacze pozostają niemalże zgodni (Young people and drugs. Care and Treatment, Council of Europe ; Pompidou Group, 2007), iż kiedy jednostka zaczyna zażywać substancje psychoaktywne podlega w większym stopniu działaniu czynników społecznych i środowiskowych, takich jak;
- interakcje w rodzinie miedzy innymi: nadużywanie alkoholu, narkotyków, hazard wśród rodziców; słaba więź w rodzinie; niskie wsparcie ze strony rodziców, słaby nadzór rodzicielski, niedostateczne umiejętności rodzicielskie;
- interakcje szkolne; między innymi: niepowodzenia szkolne, niekorzystna atmosfera w szkole, brak poczucia bezpieczeństwa w szkole, izolujące/ agresywne zachowania klasy
- interakcje w grupie rówieśniczej; między innymi: kontakty z rówieśnikami, którzy sami stykają się z substancjami, lub mają do nich pozytywny stosunek lub/ i wykazują inne trudne zachowania, odrzucenie przez rówieśników, niskie kompetencje społeczne
- interakcje w społeczeństwie; między innymi brak szans ekonomicznych i społecznych, w tym szans edukacyjnych, dostępność i spodziewana atrakcyjność narkotyków i ich używania, normy społeczności promujące lub zezwalające na używanie narkotyków lub uprawianie hazardu
Jednak kiedy osoba zaczyna nadużywać narkotyków w jej mózgu i ciele zachodzą zmiany a czynniki biologiczne lub/ i psychologiczne zaczynają być bardziej dominujące (Young people and drugs. Care and Treatment, Council of Europe ; Pompidou Group, 2007). Pośród czynników biologicznych mogących mieć znaczący wpływ na rozwój nałogu można wymienić dominujące (Young people and drugs. Care and Treatment, Council of Europe ; Pompidou Group, 2007):
- czynniki biologiczne ( profil genetyczny, historia uzależnienia w rodzinie, historia rodzinna zaburzeń ( zaburzenia zachowania, osobowość antyspołeczna, zaburzenia afektywne)
- czynniki psychologiczne i behawioralne ( zakłócenia w przetwarzaniu bodźców, zmiany neurokognitywne, zaburzenia emocjonalne, deficyt kompetencji społecznych, pozytywna postawa wobec nałogu, impulsywność, agresja, alienacja, niska samoocena, negatywne doświadczenia życiowe, wczesne rozpoczęcie zażywania)
Z wyszczególnionych przez autorów czynników, jasno wynika, iż żaden pojedynczy czynnik nie może w pełni zadecydować o inicjacji, czy też kontynuacji zażywania substancji psychoaktywnych przez młodych ludzi. Myśląc natomiast o czynnikach, które niejako w oczywisty sposób mogłyby chronić młodzież przed używaniem substancji zostały również wyszczególnione czynniki chroniące z podstawowych grup (Young people and drugs. Care and Treatment, Council of Europe ; Pompidou Group, 2007):
- czynniki chroniące psychologiczne i behawioralne ( kompetencje społeczne, stabilność emocjonalna, pozytywny odbiór samego siebie, wysoka samoocena, pozytywne społeczne doświadczenia, umiejętność rozwiązywania problemów, zdolności przystosowania do środowiska, elastyczność)
- interakcje w rodzinie ( pozytywne więzi, wsparcie emocjonalne, zaufanie, jasne reguły i oczekiwania ze strony rodziców, nadzór rodzicielski)
- interakcje w szkole ( wsparcie ze strony szkoły, wysokie oczekiwania, jasne reguły i zasady, zaangażowanie młodzieży w wykonywanie zadań szkolnych)
- interakcje między rówieśnikami ( zaangażowanie w pozytywne działanie grupy, różnorodne kompetencje społeczne: między innymi: asertywność, umiejętności komunikacyjne)
- interakcje w społeczności ( dostrzeganie przez społeczeństwo negatywnych konsekwencji używania substancji, społeczność okazująca zrozumienie i wsparcie, wysokie oczekiwania młodzieży, aktywność związana z religijnością, działalność sponsorowana przez społeczność.
Jak widać na to czy osoba rozpocznie swoją przygodę z substancjami i z jakim skutkiem będzie ją kontynuować, wpływa zbyt wiele czynników, aby można było jednoznacznie stwierdzić co jest bezpośrednią przyczyną używania substancji. Niewątpliwie jednak kształtowanie wysokich umiejętności społecznych, adekwatnej samooceny, pozytywne doświadczenia życiowe, pozytywne interakcje w rodzinie, poczucie bezpieczeństwa i zrozumienia w szkole, zaangażowanie we własny rozwój oraz budowanie satysfakcjonujących relacji miedzy rówieśniczych to nie wszystkie ale ważne aspekty, które mogą uchronić młodych ludzi przed korzystaniem ze środków psychoaktywnych.
Anna Moskal
Bibliografia:
Artykuł na podstawie książki: „ Młodzież i narkotyki. Terapia i rehabilitacja”; Council of Europe ; Pompidou Group, Krajowe Biuro ds. Przeciwdziałania Narkomanii, Warszawa 2007; rozdział: „Czynniki ryzyka i czynniki chroniące w używaniu narkotyków przez młodzież”.
