Nikt z nas prawdopodobnie nie ma wątpliwości, iż w rodzinie, w której jeden z rodziców lub rodzice spożywają alkohol, używają narkotyków, potrzeby ich dzieci nie mogą być w pełni zaspokojone a dzieciom w takich rodzinach bardzo trudno jest spokojnie dorastać. Oczywiście wiele zależy od sposobu oraz częstotliwości używania substancji przez dorosłych: czy jest to używanie okazjonalne, używanie szkodliwe, nadużywanie czy już uzależnienie. Jednak kiedy dla rodzica substancja zaczyna odgrywać istotną rolę w życiu, jego bliscy powoli zaczynają tracić z nim kontakt, aż w końcu wraz z rozwojem uzależnienia staje się osobą nieobecną przede wszystkim emocjonalnie, ale też psychicznie i fizycznie. W takiej rodzinie dzieci, aby przetrwać wykształcają cztery podstawowe role: bohatera rodzinnego, kozła ofiarnego, maskotki i niewidzialnego dziecka.
- kozioł ofiarny-odwraca uwagę od rzeczywistych trudności rodzinnych, stając się wcieleniem rodzinnych frustracji. Przejawia szereg trudnych zachowań: na przykład: wdaje się w bójki, wchodzi w konflikt z prawem, ucieka z domu, używa substancji psychoaktywnych. W grupie próbuje usilnie zwrócić na siebie uwagę. jest najbardziej przeszkadzającym dzieckiem. Kozłom ofiarnym trudno jest funkcjonować w układach społecznych. Zachowując się w sposób nieakceptowany przez innych, ciągle spotykają się z dezaprobatą.
- maskotka– odwraca uwagę od rodzinnego problemu, skupia ją na sobie, zgrywając się, przymilając, śmiejąc się, błaznując. Jego rola polega na tym, by ulżyć rodzinie w tragicznej sytuacji, rozweselając ją swoim humorem, śmiechem i żartami. Maskotka nie cofnie się przed niczym, byle tylko rozweselić innych. W życiu społecznym maskotki są duszą towarzystwa, są bardzo lubiane, ale płacą za to wysoką cenę – nikt nie traktuje ich poważnie.
- bohater rodzinny– bohaterem jest zazwyczaj najstarsze dziecko w rodzinie, chociaż może być różnie. Bohater przejmuje na siebie obowiązki dorosłych i robi wszystko co może, by naprawić istniejącą sytuację i utrzymać rodzinę w normie. Jest nadmiernie odpowiedzialny, troszczy się o młodsze rodzeństwo, zajmuje się całym domem, przestrzega reguł, zawsze kończy zadaną pracę w wyznaczonym terminie, jest bardzo pilne, rzetelne, można na nim polegać. Stara się być perfekcyjny we wszystkim co robi. Bohater żyje w stałym napięciu, stresie, stara się kontrolować każdą sytuację, wpada w panikę w spontanicznych, nie dających się przewidzieć momentach.
- niewidzialne dziecko – pozostaje z boku rodziny, stara się nie sprawiać najmniejszych kłopotów. Odizolowane od rodziny, żyje we własnym świecie, w poczuciu samotności i krzywdy. Jest to dziecko nie dostrzegane, które nie zwraca na siebie uwagi, o którym nikt nie pamięta. Na zewnątrz jest raczej nieśmiałe i pełne rezerwy. Często ucieka w stan fantazji i marzeń.
Te cztery role noszą nazwę „fałszywych osobowości”. Są one nieświadomą odpowiedzią na zaistniałą w domu sytuację. Dzieci osób uzależnionych są mistrzami w ukrywaniu swoich uczuć i wewnętrznej udręki. Dzieci z domów z uzależnieniem bardzo łatwo przyswajają sobie trzy podstawowe role, które mają za zadanie je chronić: „ nie mów”- o tym co się dzieje w domu , „nie ufaj” – bo nie możesz zaufać nikomu, nawet osobą z twojego najbliższego otoczenia, „nie czuj”- gdyż tych uczuć jest tak wiele i są tak trudne w przeżywaniu, iż mogłyby Cię zabić. ( Bryan E, Robinson J, J. Lyn Rhoden, Pomoc Psychologiczna dla dzieci alkoholików, 2008)
Role te w dzieciństwie pomagają przetrwać jednak w życiu dorosłym tracą na swojej aktualności a wręcz mogą być uciążliwe i bardzo przeszkadzać. Dysfunkcjonalny charakter tych ról staje się coraz bardziej oczywisty ( Bryan E, Robinson J, J. Lyn Rhoden, Pomoc Psychologiczna dla dzieci alkoholików, 2008).
Dorosły bohater rodzinny– stara się być perfekcyjny, zatraca się w pracy, ma trudności z nawiązaniem bliskich relacji z ludźmi.
Dorosły kozioł ofiarny– często przejawia trudności w zachowaniu się, przejawia skłonności niedostosowania społecznego, działa autodestrukcyjnie, często jest nieakceptowany przez innych ludzi.
Dorosłe niewidzialne dziecko– stroni od innych, ma duże trudności z odnalezieniem się wśród ludzi, w towarzystwie.
Dorosłe maskotki- często w grupie przejmują rolę clowna, rzadko są traktowane poważnie.
Dlatego też problem uzależnienia dotyczy całego systemu rodzinnego, nie tylko osoby uzależnionej, czy jej partnerki/ partnera ale także dzieci, które również cierpią. Nadzieję na przełamanie tych destrukcyjnych wzorców dają terapeuci, którzy na co dzień pracują z dziećmi z tego typu doświadczeniami. (Bryan E, Robinson J, J. Lyn Rhoden, Pomoc Psychologiczna dla dzieci alkoholików, 2008).
Opracowanie, Anna Moskal
Bibliografia:
Artykuł w oparciu o książkę : Bryan E, Robinson J, J. Lyn Rhoden, Pomoc Psychologiczna dla dzieci alkoholików, Warszawa, 2008
